Effectief woordenschatonderwijs in een combinatiegroep

Als het gaat om het onderwijs in een combinatiegroep dan zoeken leerkrachten de oplossingen vaak in klassenmanagement, doelmatigheid en het zo zelfstandig laten werken van leerlingen. Dat kan leuker én effectiever met de werkwijze Kansrijke Combinatiegroepen. Deze, door Cedin ontwikkelde werkwijze, garandeert een hoge kwaliteit van onderwijs, differentiatie, betrokkenheid en eigenaarschap van leerlingen. Tegelijk vermindert de werkwijze de werkdruk die leerkrachten in combinatiegroepen vaak ervaren en krijgt men de ‘regie’ weer terug. In dit artikel wordt uitgelegd hoe je het woordenschatonderwijs effectief vormgeeft in een combinatiegroep.

Van instructie naar instructie

Taalmethodes bieden vaak per jaargroep een set woorden aan om de woordenschat te vergroten. In een combinatiegroep maakt dat het woordenschatonderwijs uitdagend. De beschikbare instructietijd moet verdeeld worden met als resultaat dat leerlingen veel zelfstandig moeten werken.
Voor jou als leerkracht is het lastig om overzicht te houden, je raakt ‘de regie’ kwijt. Je herkent vast het gevoel dat je van instructie naar instructie hopt en dat er weinig lucht in een dag zit. Dat kan een stuk efficiënter. Stel je eens voor:

• Je vermindert het aantal instructiemomenten op een dag.
• Je vergroot de kwaliteit van je instructie.
• Leerlingen gaan van individueel en zelfstandig (ver)werken, naar sociaal en interactief leren (met coöperatieve werkvormen).

Hoe? Leer dezelfde woorden aan álle leerlingen

Wil je meer rust in je woordenschatonderwijs en een kwalitatief goede instructie? Start er mee om álle leerlingen in je klas dezelfde woorden aan te leren. Maak daarbij geen onderscheid tussen de verschillende jaargroepen. Vaak verschillen woorden namelijk niet van elkaar in moeilijkheid. Je kunt je afvragen wat een ‘moeilijk’ woord is. “Het principe van een nieuw woord aanleren is bij ieder woord hetzelfde, zegt Piers van der Sluis. “Het belangrijkste is dat je woorden goed uitlegt en erover nadenkt hoe je leerlingen de woorden gaat aanleren. De truc is dat je kinderen clusters woorden aanleert, die met elkaar verbonden zijn. Dat maakt het voor leerlingen makkelijker te onthouden. Denk aan zaaien, planten, poten, oogsten.”

Meer tijd voor het aanleren van woorden

Als je dezelfde set woorden aanbiedt aan beide groepen, dan geeft dat meer tijd om de woorden aan te leren en meer mogelijkheden voor coöperatieve werkvormen met de hele groep. “De literatuur leert ons dat je minimaal zeven keer met een woord iets gedaan en geoefend moet hebben, wil het onderdeel zijn van je woordenschat, vervolgt Piers. “Meer tijd om met beide klassen met een set woorden aan de slag te gaan zorgt ervoor dat een woord vaker herhaald wordt en uiteindelijk beklijft. De kans dat leerlingen woorden daadwerkelijk leren kennen (passieve woordenschat) én gaan gebruiken (actieve woordenschat) is dan vele male groter. En daar bovenop geeft het een leerkracht meer rust.”

Woorden aanleren met de viertaktdicatiek

De viertaktdicatiek is een bewezen effectieve didactiek voor het aanleren van nieuwe woorden en het is aan te raden deze te gebruiken tijdens het woordenschatonderwijs in je combinatiegroep. De vier stappen van de viertactdidactiek zijn:

• voorbewerken
• semantiseren
• consolideren
• controleren

Voorbewerken

In de eerste fase breng je de leerlingen in de ‘woordenschatstand’: je brengt ze in de stemming om een nieuw woord te leren. Bijvoorbeeld met iets geks, een toneelstukje of een filmpje. Leerlingen op deze manier voorbewerken met een voorbeeld zorgt ervoor dat ze het woord koppelen aan een situatie en het beter onthouden.

Semantiseren

Semantiseren is de tweede stap van de didactiek waarbij je heel duidelijk uitlegt wat het woord betekent. Je vertelt erover, geeft een voorbeeld, laat het zien, praat er samen over, hangt het op in de klas, zodat de leerlingen het zien, et cetera.

Consolideren

Je gaat met het woord aan de slag! Je laat de woorden in minimaal zeven vormen aan de leerlingen voorbij komen. Deze fase kost de meeste tijd. Maar doordat je de hele groep dezelfde set woorden aanleert, komt hier automatisch tijd voor vrij. In deze fase is het aan jou als leerkracht om leerlingen op verschillende manieren te laten oefenen met de nieuwe woorden. Denk aan een spelletje, laat leerlingen een zin maken met het woord, praat er samen over en laat hen zelf voorbeelden bedenken met het nieuwe woord. Wellicht heeft iemand iets gedaan dat te maken heeft met het woord. Hier kun je veel variatie in aanbrengen. Jouw creativiteit maakt het verschil.

Controleren

De laatste fase bestaat uit het controleren c.q. het toetsen van de nieuwe woorden. Het advies is dit te doen door het systematisch observeren van de leerlingen. Je geeft daarbij de leerlingen een opdracht om de woorden actief toe te passen en observeert systematisch (een groepje) leerlingen of dat goed gaat. Op die manier toets je niet alleen de passieve, maar ook de actieve woordenschat.

Begeleidingstraject Kansrijke Combinatiegroepen

Kansrijke Combinatiegroepen is een aanpak die schoolteams leert om hun onderwijs aan combinatiegroepen anders in te richten en vorm te geven. Leerkrachten ontwerpen vanuit de leerlijnen hun onderwijs: zij leren jaargroepen of vakken in instructies te verbinden, leren de methode los te laten en verdiepen zich nóg meer in vakspecifieke didactiek.

Schoolspecifieke vragen?
Heb je specifieke vragen over de mogelijkheden van een traject Kansrijke Combinatiegroepen bij jou op school? Vraag dan hier trainingsadvies aan.