Herstelrecht voor een positief schoolklimaat

Als school ga je op een goede wijze met conflicten om als je dit doet op een manier waarbij leerlingen zich veilig en prettig voelen en waarbij de leerlingen die een fout maken de kans krijgen dit te herstellen. Herstelrecht is een pedagogisch model dat je hiervoor kunt gebruiken. Het helpt je om een positief schoolklimaat neer te zetten. Herstelrecht is niet gericht op straffen, maar op het herstellen van schade na een conflict. Hoe werkt dit in de praktijk?

Herstelrecht in de praktijk

Wat kun je doen om conflicten te voorkomen/klein te houden en wat kun je doen na een conflict?
De kans op conflicten, waarbij een leerling bijvoorbeeld uit de les wordt gestuurd, verklein je door aan het begin van de samenwerking afspraken te maken. Herstelrecht noemt dit: ‘afspraken maken in vredestijd’.
Deze afspraken vallen uiteen in afspraken en regels. Bij afspraken brengen leerlingen onder woorden wat hun behoeften zijn en hoe ze die gaan vervullen. De regels zijn de ‘dorpsregels’, die de school of de leraren aan de leerlingen opleggen om iedereen in een veilige sfeer veel te kunnen laten leren.
Afspraken met de groep kun je maken aan de hand van de vragen:

• Wat heb je nodig om hier (in school, in de les) het beste uit jezelf te halen?
• Wat verwacht je daarbij van mij als leraar/mentor?
• Wat verwacht je van de groepsleden?
• Wat ga jij bijdragen om te bereiken wat je wilt?
• Wat ga je doen wanneer dat wat je wilt onder druk staat?

Als iedereen het met elkaar eens is, leg je de afspraken vast en vraag je uitdrukkelijk of de groep hier (gezamenlijk en individueel) verantwoordelijkheid voor neemt. Als iedereen het met elkaar eens is vertel je wat de ‘dorpsregels’zijn die bij jou gelden. Die twee, de afspraken en de regels, vormen dus de ‘afspraken in vredestijd’. Kom er regelmatig op terug om te kijken of de afspraken voldoende worden nageleefd. Wanneer dit niet zo is, bespreek dan met de groep hoe het anders zou kunnen. Bijvoorbeeld: “Dat wat jullie willen staat onder druk. Wat kunnen jullie doen om te bereiken wat jullie willen en hoe kunnen anderen jullie daarin ondersteunen?” De mentor kan een voortrekkersrol spelen in dit systeem.

Binding en harmonie

Herstelrecht (Restorative Justice) is afgeleid van de manier waarop de Maori’s in Nieuw Zeeland conflicten oplosten. De focus was daarbij gericht op herstel van de aangerichte schade en van de verstoorde relatie. Sociaal-emotionele binding en harmonie was daarbij belangrijker dan afwijzing en uitsluiting van de dader(s).
Bij overtreding van de gedragsregels worden, voor zover mogelijk, alle belanghebbenden betrokken bij het gezamenlijk vaststellen en benoemen van de schade, de behoeften en de verplichtingen, met als doel genoegdoening en herstel van de relatie.

Kenmerken van herstelrecht

Een goede manier om met conflicten op school om te gaan is een manier waarbij de leerlingen zich veilig en prettig voelen en waarbij jongeren die een fout maken de kans krijgen die te herstellen.
Kenmerken van herstelgericht werken

1. Het legt de verantwoordelijkheid voor een goed leef- en leerklimaat zoveel mogelijk bij hen die er direct bij betrokken zijn
2. Het richt zich op gemeenschappelijke behoeften die alle leerlingen, leraren en ouders hebben: prettig leven, leren en werken op een veilige school. Je kijkt naar wat je wèl wilt, veel meer naar wat je wilt voorkomen.
3. Iedereen wordt uitgenodigd een bijdrage te leveren aan de groep, de school en de wereld waarvan hij/zij deel uitmaakt.
4. Leerlingen die beschadigd zijn door anderen, kunnen hen vragen die schade te herstellen en worden daarin gesteund door de school.
5. Leerlingen die eronder gebukt gaan dat zij met hun gedrag anderen beschadigd hebben, worden aangemoedigd die schade te herstellen. De school ondersteunt hen hierbij.

Met dit alles werkt herstelrecht aan inclusie: het bij de groep betrekken en houden van iedereen.
Kennismaken met herstelrecht
Maak kennis met herstelrecht door een inleidende workshop te volgen. Cedin begeleidt scholen bij het stapsgewijs invoeren van de werkwijze op de hele school. Neem voor meer informatie contact op met Anneke Sterenberg, senior onderwijsadviseur en verbonden aan ECHO, expertisecentrum herstelgericht werken in het onderwijs.