‘Hoe is het om dagelijks overprikkeld te zijn?’

Het is rumoerig in de klas en er gebeurt van alles. Je hebt een aantal keer aangegeven dat er gewerkt moet gaan worden. Elsa staart ondertussen alleen maar naar buiten. Ze is een echte dromer. Zodra je naar haar toe gaat om ook haar aan te sporen, barst ze in huilen uit. Je begrijpt hier niks van. Door dit onbegrip ontstaat er een extreme driftbui waarin Elsa niet voor reden vatbaar is. Nadat ze even tijd voor zichzelf heeft gekregen biedt ze haar excuses aan. En lukt het om aan het werk te gaan. Herken je dit? Waarschijnlijk is Elsa overprikkeld. Wat is dat en hoe kun je deze kinderen helpen?

Prikkelgevoeligheid bij autisme, AD(H)D en HSP

Je ziet prikkelgevoeligheid met name bij kinderen met autisme, AD(H)D en HSP. De kinderen met autisme en AD(H)D zijn gevoelig voor lichamelijke prikkels zoals licht, geluid en geur. Een kind met autisme en AD(H)D herken je als leerkracht aan het altijd doorgaan en daar de consequenties niet van kunnen inschatten.

Hoogsensitieve kinderen (HSP) hebben naast de lichamelijke prikkels ook  last van emotionele prikkels die binnen komen. Dit is veel moeilijker te herkennen. Deze kinderen zijn namelijk extreem gevoelig voor de sfeer in de klas, onrecht dat iemand aangedaan wordt of andere kinderen die niet goed in hun vel zitten. Ze zijn dus vatbaar voor emoties die niet van zichzelf zijn en voelen zich hier verantwoordelijk voor. Dat is moeilijk uit te leggen, maar een (hoog)sensitief kind voelt dit wel en raakt hiervan de war. Introverte kinderen zeggen dan vaak dat ze buikpijn of hoofdpijn hebben, omdat ze niet goed weten wat er aan de hand is. Extraverte kinderen worden boos of verdrietig en gooien soms met spullen. Ze kunnen niet meer nadenken, het hoofd ontploft. Trekt dat weg dan is het weer klaar. En zijn ze in tegenstelling tot kinderen met autisme in staat te benoemen wat verkeerd ging en excuses te maken voor wat ze hebben gezegd of gedaan. Dit kan zelfs zover gaan dat ze ’s nachts wakker liggen om wat ze hebben gedaan, of wanneer ze niet in staat gesteld zijn om hun excuses aan te bieden.

Verder kijken dan een diagnose

Joke Talsma begeleidt hooggevoelige kinderen die problemen ervaren op school en/of thuis. Ze voert ouder- en kindgesprekken en ondersteunt leerkrachten. “Hooggevoeligheid is geen diagnose maar een eigenschap. deze kinderen hebben allemaal een emotionele gevoeligheid en intense verwerking dat ze onderscheid van kinderen met autisme. Esther Bergsma heeft als wetenschapper een test ontwikkeld die HSP kan aantonen. Deze sensitieve kinderen zijn namelijk zogenoemde (door)denkers. De intense verwerking van prikkels is heel hoog en is goed zichtbaar onder een CT-scan. Bij het geven van een taak lichten bij kinderen met HSP meer hersendelen op dan bij kinderen zonder HSP.

Bij Cedin maken orthopedagogen gebruik van vragenlijsten zodra ze het vermoeden hebben van hooggevoeligheid bij een kind. Het is mooi dat hier steeds meer aandacht voor is. De psycholoog Karl Gustav Jung benoemde begin 1900 al dat deze mensen bestaan, maar je ziet in de huidige samenleving dat hooggevoeligheid steeds meer tot uiting komt. Dat komt omdat we in een wereld vol prikkels leven, denk aan filmpjes, muziek en internet. Kinderen gaan naar voorschoolse en naschoolse opvang, kinderen krijgen te maken met gescheiden ouders, verschillende huishoudens en in het onderwijs wordt steeds meer gedifferentieerd. Het is dus niet zo vreemd dat dit steeds meer aan het licht komt.”

Wat werkt bij hooggevoelige kinderen?

Hooggevoelige kinderen moeten beschermd worden tegen teveel prikkels. De plek in de klas is bij hooggevoelige kinderen heel belangrijk. Deze kinderen zitten het liefst achteraan aan de zijkant  zodat ze overzicht hebben. Vooraan zitten levert de druk van het oog van de leerkracht op, en er kan van alles achter hun rug om gebeuren. Houd verder voor deze kinderen de klas zo rustig mogelijk. Zorg voor weinig prikkels op ooghoogte en zorg voor een duidelijk dagprogramma, zodat ze weten wat er gaat gebeuren.

In de omgang met hooggevoelige kinderen is het belangrijk dat je echt bent. Deze kinderen voelen het direct wanneer je niet jezelf bent. Wees altijd eerlijk, want eerlijkheid is een hele hoge waarde voor hooggevoelige kinderen. Als je ze niet eerlijk behandelt zullen ze heel boos of verdrietig worden. Zeker deze kinderen hebben het nodig dat ze gezien worden, maak dus af en toe oogcontact. Hooggevoelige kinderen kunnen gevoelens van anderen overnemen, soms voelen ze zich niet lekker terwijl ze niet weten hoe dat komt. Dan kan het zijn dat ze het gevoel van iemand anders die verdrietig of boos is hebben overgenomen. Neem dat serieus. Daarnaast zijn ze heel creatief en kunnen van kleine dingen erg genieten. Geef ze deze ruimte.

Bijschrift: Cirkel van gevoelens
Gebruik de cirkel van gevoelens. Leg deze bijvoorbeeld op de tafel van je leerling. Je wilt dat kinderen groen zijn. En je kunt ze leren wanneer ze richting oranje gaan. Dat is het moment waarop jij iets moet doen! Maak van te voren afspraken wat het kind mag doen als hij of zij oranje is. Laat het kind bijvoorbeeld een rondje om het plein lopen of laat hem of haar extra naar het toilet gaan. Zo voorkom je dat het hoofd te vol raakt en hou je je leerling in balans.

Aan de andere kant kan verveling voor bijvoorbeeld begaafde kinderen leiden tot onderprikkeling, wat weer tot overprikkeling leidt omdat ze in hun hoofd bezig gaan met andere zaken. Zorg dat zij voldoende uitgedaagd worden.”