Mondelinge taalvaardigheid: de basis van al het leren

Mondelinge taalvaardigheid is eigenlijk ‘gewoon’ praten. “Maar tegelijkertijd is dat zo gewoon nog niet,” aldus Maike Rea-Schermer, onderwijsadviseur bij Cedin. “Mondelinge taal staat  aan de basis van al het leren, van de cognitieve en sociale ontwikkeling die je vanaf de start van je leven doormaakt.” Ze is er daarom een groot voorstander van dat er meer aandacht komt voor de ontwikkeling van de mondelinge taalvaardigheid.

Je weten te redden met taal

“Mondeling taalvaardig zijn betekent dat je je kunt redden met taal in verschillende contexten. Het is de communicatieve redzaamheid die je als kind en later in je leven nodig hebt. Denk bijvoorbeeld aan het begrijpen van de  kinderen om je heen en de lessen op school, kunnen meedoen in een kringgesprek en dat je, vanuit onderwijsperspectief, kunt voldoen aan de doelen binnen de leerlijnen. Mondelinge taalvaardigheid omvat het begrijpen en produceren van taal en kent de volgende deelgebieden:

• Taalvorm;
• Taalinhoud en;
• Taalgebruik, ook wel pragmatiek genoemd: het juist toepassen van taal (in een sociale context).

Als je problemen hebt met één van de deelgebieden, dan kan dat  direct van invloed zijn op de ontwikkeling van je sociale contacten en je leerervaringen. Een goed ontwikkelde mondelinge taalvaardigheid is dan ook een belangrijke beschermende factor voor een kind.”

Problemen met je mondelinge taalvaardigheid: wat houdt dat in?

“Problemen met mondelinge taalvaardigheid zijn bijvoorbeeld problemen met het maken en uitspreken van klanken en het kunnen opbouwen van een correcte zin (taalvorm).  Ook  onvoldoende woordbegrip en een te kleine woordenschat vallen eronder (taalinhoud). Tevens moet je over het vermogen beschikken om taal juist toe te passen in de context waarin je verkeert (taalgebruik). Denk aan het houden van een gesprek: het afwachten van je beurt, de juiste woordkeuze en de manier waarop je iets zegt. Ook het houden van een presentatie, deelnemen aan een vergadering en een gesprek aanknopen met een vreemde vallen onder pragmatiek. Het grenst aan en beïnvloedt de sociale vaardigheid.”

Gebrekkige mondelinge taalvaardigheid

“Vaak komen problemen met de taalproductie en taalbegrip al vroeg aan het licht. Het valt bijvoorbeeld op dat een jong kind zich niet goed kan uiten of bij wie het taalbegrip achter lijkt te blijven. Dat kan leiden tot gedragsproblemen, waarbij de rol van de achterblijvende mondelinge taalvaardigheid niet altijd wordt onderkend. Problemen met de taalpragmatiek spelen vaak een rol bij afwijkend gedrag. Daarom is aandacht voor pragmatiek zo belangrijk, daar zitten de sleutels tot verbetering van het gedrag of de sociale vaardigheid. Juist omdat interventieprogramma’s bij gedragsproblemen uitgaan van voldoende taalvaardigheid, is het in kaart brengen van het talig functioneren van een kind van groot belang.”

Meer aandacht voor de ontwikkeling van mondelinge taalvaardigheid

“Expliciete aandacht voor mondelinge taalvaardigheid heeft logischerwijs invloed op een betere ontwikkeling ervan. De leerlijn mondelinge taalvaardigheid krijgt mogelijkerwijs niet altijd evenveel aandacht binnen het onderwijs, met name omdat men worstelt met de meetbaarheid ervan. Het Lectoraat van NHL Stenden heeft hiervoor mooie observatielijsten ontwikkeld. Het gericht aandacht besteden aan de mondelinge taalvaardigheid is voor alle leerlingen zinvol en zelfs noodzakelijk. Het is de basis voor alle communicatie, nu en in het latere leven. Iedereen heeft er baat bij om dat potentieel ten volle te ontwikkelen. Bij Cedin zien wij mondelinge taalvaardigheid als onlosmakelijk verbonden met begrijpend lezen en stellen en zo wordt dat ook binnen ons aanbod verweven.”

Wat je zelf kunt doen

• Zorg voor specifieke observaties van de mondelinge taalvaardigheid van je individuele leerlingen. Bij opvallendheden is een diagnose en zo nodig behandeling door een logopedist belangrijk.
• Expliciete aandacht voor de ontwikkeling van de mondelinge taalvaardigheid is noodzakelijk. Zorg ervoor dat je weet wat de doelen zijn binnen de leerlijnen wat je kunt doen om de mondelinge taalvaardigheid te verstevigen.
• Gebruik je observaties van de groep om te kiezen voor passende werkvormen: kijk kritisch of een kringgesprek werkt of dat gesprekken in kleinere groepjes meer kwalitatieve interactie genereren. Gebruik het houden van een spreekbeurt/presentatie of debatteren om leerlingen specifieke feedback op hun mondelinge taalvaardigheid te kunnen geven.
• Geef kinderen gedurende de dag expliciete feedback. Bijvoorbeeld op woorden die gebruikt worden, op de vragen die gesteld worden en de opmerkingen die gemaakt worden.
• Maak gesprekken belangrijk: zowel in kleinere als grotere groepen.

Over Maike Rea-Schermer

Maike Rea-Schermer werkt als onderwijsadviseur bij Cedin. Ze is logopedist, taal- en dyslexiespecialist en ontwikkelingspsycholoog. Ze heeft ruime ervaring in het (voortgezet) speciaal onderwijs (clusters 2, 3 en 4) en in het scholen en begeleiden van professionals in het onderwijs en de zorg.